कोकणात मोबाईलमुक्त चळवळीनं पर्यावरण रक्षणाची नवी दिशा
ग्रामीण जनतेचा हटके संघर्ष जैवविविधतेसाठी
एक छोट्या तालुक्यातील एक छोट्याशा गावाने एक गैरप्रकाराचा आणि चर्चेसाठी अधिकृत निर्णय केला आहे – पूर्ण गाव ‘मोबाईलमुक्त’ करणे. ह्या निर्णयासाठी केवळ आरोग्य किंवा मानसिक आरोग्याचा विचार नाही, तर त्याच्या आडचून पर्यावरण रक्षणाचाही गंभीर उद्देश आहे. या लढ्यामुळे पूर्ण महाराष्ट्राची दिलचस्पी या गावाकडे झाली आहे. पण त्या मोबाईलविरहित चळवळीबाबत काय आहे, आणि ती बायोडायव्हर्सिटी बचावसाठी कशी तयार चला, या घटनेकडे सखोल, वस्तुनिष्ठ, आणि विश्लेषणात्मक दृष्टीने पाहून त्याचा आढावा घेऊया.
पास्ट आणि पार्श्वभूमी: मोबाईल आणि पर्यावरण यांचं नातं
मागील दशकभरात मोबाईल फोनचा वापर ग्रामीण भागात झपाट्याने वाढले. कोकणसारख्या जैवविविधतेने परिपूर्ण भागातही मोबाईलचे आक्रमण दिसून आले. मोबाईल टॉवर्समुळे पक्ष्यांच्या स्थलांतरावर परिणाम झाल्याची अनेक वेळा नोंद झाली आहे. 2012 च्या Bombay Natural History Society (BNHS) अभ्यासानुसार, रेडिएशनमुळे पक्ष्यांची दिशा भ्रमित होण्याची शक्यता असते. कोकणात दिसणाऱ्या हॉर्नबिल, मालाबार पाइड हॉर्नबिल यांसारख्या स्थानिक पक्ष्यांची संख्या कमी होत असल्याचं काही स्थानिक निसर्गप्रेमींनी नोंदवलं आहे.
घटना काय आहे? मोबाईलमुक्त गाव म्हणजे नक्की काय?
एका गावातील सिंधुदुर्ग जिल्ह्यातील ग्रामस्थांनी ठरवून, सकाळी ८ ते रात्री ८ वाजेपर्यंत मोबाईलचा वापर थांबवण्याचा निर्णय सकृत पारित करून घेतला आहे. यात शाळांतील मुलांपासून सर्वजण सहभागी आहेत. मोबाईलचा वापर नियंत्रित ठेवण्याचा हेतू दोन गोष्टींवर दुरुस्ती करतो – एक म्हणजे सामाजिक संवाद पुनर्स्थापित करणे, आणि दुसरे म्हणजे पर्यावरण संवर्धनात सहभाग वाढवणे.
विश्लेषण: मोबाईल वापर आणि बायोडायव्हर्सिटी यांचा संबंध
यावर तज्ज्ञांचे मत बांधलेले आहे. काही पर्यावरणशास्त्रज
काही पर्यावरणशास्त्रज्ञ मानतात की, मोबाईल रेडिएशनचा पर्यावरणावर फार मोठा परिणाम होतो.
इंडियन इन्स्टिट्यूट ऑफ सायन्स (IISc) च्या एका अहवालात सांगितले आहे की, रेडिएशनमुळे मधमाशा आणि कीटकांवर परिणाम होतो, जे संपूर्ण अन्नसाखळीवर प्रभाव टाकू शकतात.
दुसरीकडे, काही संशोधक म्हणतात की मोबाईल रेडिएशनचा परिणाम फारसा निर्णायक नसतो, आणि जैवविविधतेवरील परिणामास इतर घटक – जसे की अतिक्रमण, शेतीतील रसायनांचा वापर, प्लास्टिकचा कचरा – हे अधिक जबाबदार आहेत. मात्र, स्थानिक लोकांचा अनुभव आणि निरीक्षण खूप महत्त्वाचा असतो, ज्यावर ही मोबाईलमुक्त चळवळ आधारित आहे.
समाजावर परिणाम: लोकशिक्षण आणि एकजूट
या चळवळीमुळेच एक सकारात्मक सामाजिक परिणाम झाला आहे – गावात संवाद वाढला आहे, लोक एकमेकांशी प्रत्यक्ष बोलू लागले आहेत. मुलांचा स्क्रीन टाइम कमी झाला आहे, आणि त्यांना निसर्गाच्या जवळ जाण्याची प्रेरणा मिळाली आहे. शाळांमध्ये “पर्यावरण पाठशाळा” घेण्यात येत आहेत, जिथे मुलांना स्थानिक पक्षी, झाडं, आणि नद्या यांची माहिती दिली जाते.
सर्वसमावेशक उपाय कितपत व्यवहार्य?
या प्रकारच्या चळवळी टिकाव धरतील का? मोबाईल हे केवळ करमणुकीचे साधन नसून, शिक्षण, आरोग्य, शेतीविषयक माहिती यासाठीही वापरलं जातं. अशा वेळी त्याचा पूर्णतः बंद होणं सर्वांसाठी फायदेशीर असेल का? यावर तज्ज्ञ प्रश्नचिन्ह उपस्थित करतात. चळवळीच्या प्रभावाची तपासणी करणं आणि त्यावर आधारित दीर्घकालीन धोरण बनवणं गरजेचं आहे.
सारांश आणि भविष्याचा विचार
कोकणातील या मोबाईलमुक्त चळवळीने एक नवीन विचार मांडला आहे – कमी तंत्रज्ञान वापरून निसर्गाशी पुन्हा नाते जोडणे. ही संकल्पना केवळ कोकणापुरती मर्यादित न राहता, देशभर चर्चा होईल अशी आहे. मात्र, यातून निष्कर्ष काढताना सावधगिरी बाळगणं आवश्यक आहे. जैवविविधतेचं रक्षण हे एक बहुआयामी काम आहे – जिथे तंत्रज्ञानाचं संतुलित वापर, स्थानिकांचा सहभाग, धोरणात्मक नियोजन आणि वैज्ञानिक संशोधन यांची एकत्रित गरज आहे.
निष्कर्ष:
कोकणाच्या मोबाईलमुक्त गावाची ही चळवळ पर्यावरणप्रेमींसाठी प्रेरणादायी ठरू शकते. परंतु तिचा दीर्घकालीन प्रभाव काय असेल, ते अभ्यासाच्या आणि निरीक्षणाच्या आधारेच स्पष्ट होईल. मोबाईलपासून सुटका केवळ समाधान नाही; ती एक सुरुवात आहे – एका नव्या दिशेची, जिथे विकास आणि पर्यावरण यांच्यात समतोल साधणं हे खऱ्या अर्थाने शाश्वततेकडे जाण्याचं साधन ठरू शकतं.
अधिक बातम्यांसाठी MARATHAPRESS सध्या सोबत रहा
About The Author
