तक्रारीनंतर बीएमसीचा हस्तक्षेप: मॅगेन डेव्हिड सिनेगॉगचा वारसा वाचला

मुंबईच्या भायखळा परिसरातील ऐतिहासिक मॅगेन डेव्हिड सिनेगॉगवर सुरू असलेल्या बेकायदेशीर पाडकामाला अखेर ब्रेक लागला आहे. महानगरपालिकेने नागरिकांच्या तक्रारीनंतर तात्काळ पावले उचलत हे पाडकाम थांबवले. एकीकडे धार्मिक व सांस्कृतिक वारशाचे संवर्धन करण्याचे प्रयत्न सुरू असतानाच, अशा घटनांमुळे चिंता वाढत आहे.

एका तक्रारीने वाचला ऐतिहासिक वारसा!

भायखळा येथील निवासी आणि पुरातत्त्व विरासत वाचवण्यासाठी कार्यरत असलेल्या काही नागरिकांनी लक्षात घेतले की, १९ व्या शतकातील मॅगेन डेव्हिद सिनेगॉगच्या परिसरात कोणतीही परवानगी न घेता बांधकाम व पाडकाम सुरू आहे. हे बांधकाम सुरू असताना इमारतीच्या जुन्या भिंती, आतील फरशी आणि काही संरचनात्मक भाग पाडण्यात येत असल्याचे स्पष्ट झाले.

एक स्थानिक नागरिक, सायमन रेबेलो यांनी सोशल मीडियावर व्हिडीओ शेअर करत तात्काळ लक्ष वेधले. “हे सिनेगॉग म्हणजे आमच्या समुदायाचा गौरव आहे. काहीही परवानगी न घेता अशी तोडफोड कशी काय चालू ठेवली जाऊ शकते?” असा सवाल त्यांनी उपस्थित केला.

मॅगेन डेव्हिड – स्थापत्यशैलीचा अद्वितीय नमुना

मॅगेन डेव्हिड सिनेगॉग ही मुंबईतील सर्वात मोठ्या आणि ऐतिहासिक ज्यू प्रार्थनास्थळांपैकी एक आहे. १८८४ मध्ये बांधलेली ही सिनेगॉग भायखळा परिसरातील ओळख आहे. ब्रिटिशकालीन स्थापत्यशैली आणि लाल रंगाची भव्य रचना हे या वास्तूचे खास वैशिष्ट्य आहे.

ही इमारत महाराष्ट्र राज्याच्या वारसा इमारतींच्या यादीत असून, कोणतेही काम करण्यासाठी पुरातत्त्व खात्याची आणि बीएमसीची परवानगी आवश्यक असते.

महानगरपालिकेची तत्काळ धडक कारवाई

या प्रकरणाची तक्रार मिळताच, मुंबई महानगरपालिकेच्या ‘जी दक्षिण’ विभागाच्या अधिकाऱ्यांनी तातडीने पाहणी केली. त्यांना कोणतीही आवश्यक परवानगी नसतानाही रिनोव्हेशन व पाडकाम सुरू असल्याचे निदर्शनास आले. त्यानंतर तत्काळ काम थांबवण्याचे आदेश देण्यात आले.

बीएमसीच्या एका अधिकाऱ्याने नाव न जाहीर करण्याच्या अटीवर सांगितले, “या प्रकाराची चौकशी सुरू असून, जबाबदार व्यक्तींवर कारवाई केली जाईल. अशी बेकायदेशीर कामे शहरी वारशाला धोका पोहोचवू शकतात.”

समुदायात संतापाची लाट

या प्रकारामुळे स्थानिक ज्यू समुदायात प्रचंड निराशा आणि असंतोष लागला आहे. डेव्हिड एलियाहू, जे या सिनेगॉगच्या देखरेखीत सहभागी आहेत, म्हणाले, “ही वास्तू फक्त एक धार्मिक स्थळ नाही, तर आमच्या पूर्वजांची आठवण आहे. आम्ही त्याचे जतन करू इच्छितो, पण या बेकायदेशीर कृतींमुळे तो वारसा धोक्यात आला आहे.”

कितीपर्यंत ज्यू व गैर-ज्यू नागरिकांनी सोशल मीडियावरही निषेध नोंदवला आहे. शहरातील वारसा प्रेमी आणि आर्किटेक्टसना ही घटना धक्कादायक वाटली.

कोण आहेत जबाबदार?

या पाडकामासाठी कोण जबाबदार आहे, याचा शोध सुरू आहे. सुरुवातीच्या माहितीनुसार, सिनेगॉगच्या व्यवस्थापनात बदल झाल्यानंतर काही नवीन ट्रस्टींनी “दुरुस्ती”च्या नावाखाली हे काम सुरू केले. मात्र त्यांनी आवश्यक परवानग्या घेतल्या नव्हत्या. हे ‘रिनोव्हेशन’ खरेच गरजेचे होते का, की त्यामागे कोणते वेगळे हितसंबंध होते, हे अद्याप स्पष्ट झालेले नाही.

पाडकाम थांबले, पण धोका टळलेला नाही

सद्यस्थितीत बीएमसीने काम थांबवले असले, तरी मूलभूत प्रश्न राहतोच – मुंबईतील अशा ऐतिहासिक इमारतींचे संरक्षण कुणाच्या जबाबदारीवर आहे? बेकायदेशीरपणे काम सुरू होईपर्यंत यंत्रणांना काहीच कसे समजत नाही?

शहरातील वारसा संरक्षकांनी याप्रकरणात दोषी व्यक्तींवर कडक कारवाई आणि वारसा इमारतींसाठी स्वतंत्र संरक्षण पथकाची मागणी केली आहे.

प्रशासनाची तयारी आणि संभाव्य कारवाई

• बीएमसी याप्रकरणात सखोल चौकशी करणार आहे.
• पुरातत्त्व खात्याशी चर्चा करून नुकसान झालेल्या भागाचे मूल्यमापन केले जाईल.
• दोषींवर महाराष्ट्र प्रादेशिक व वारसा कायद्यांतर्गत गुन्हा दाखल होण्याची शक्यता.
• मॅगेन डेव्हिडच्या दुरुस्तीसाठी अधिकृत आराखडा तयार होनारा.

मॅगेन डेव्हिड सिनेगॉगवरील ही घटना फक्त एका धार्मिक स्थळाचे नुकसान, तर आपल्या सांस्कृतिक, ऐतिहासिक ओळखीवर झालेला आघात आहे. जेव्हा आपल्याला अशा वास्तू जपायच्या असतात, तेव्हा त्या अनधिकृतपणे मोडल्या जातात – ही शहरी व्यवस्थापनासाठी मोठी चोख आहे.

मुंबई केवळ आर्थिक राजधानी नसून, सांस्कृतिक वारसनेही खजिना आहे. त्याची जाणीव ठेऊन प्रत्येक बांधणी, विशेषतः वारसास्थळे, ही काळजीपूर्वक आणि कायद्याच्या चौकटीतच नीटवर्ती पद्धतीने हाताळली पाहिजे.

अधिक सखोल वृत्तासाठी MARATHAPRESS खास भेट घ्या

About The Author